Probiotyki – wszystko, co powinieneś wiedzieć, aby wybierać probiotyki

Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które (przyjmowane w odpowiednich ilościach) wywierają korzystny wpływ na zdrowie. Należą do nich głównie bakterie produkujące kwas mlekowy z rodzaju Lactobacillus, Bifidobacterium i Streptococcus. Nazwa probiotyk pochodzi od greckich słów pro bios – „dla życia”.

Do probiotyków zaliczają się specjalnie wyselekcjonowane szczepy bakterii, których działanie prozdrowotne zostało udowodnione w badaniach laboratoryjnych i klinicznych (z udziałem ludzi). Ich stosowanie pozwala utrzymać zrównoważoną florę fizjologiczną przewodu pokarmowego, od której zależy prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu.

Szczepy probiotyczne powinny być właściwie opisane. Odpowiednia nazwa mikroorganizmu (a zwłaszcza literowo-cyfrowe oznaczenie na jej końcu) wskazuje, że mamy do czynienia ze szczepem przebadanym pod względem działania probiotycznego.

Prawidłowy opis szczepu probiotycznego składa się z:

• nazwy rodzajowej (np. Lactobacillus);
• nazwy gatunkowej (np. acidophilus);
• dokładnej nazwy szczepu, która informuje, gdzie (i pod jakim numerem) przechowuje się szczep wzorcowy (np. DSM 24735 – szczep z Niemieckiej Kolekcji Drobnoustrojów; Deutsche Sammlung von Mikroorganismen).

Prebiotyk jest sojusznikiem probiotyku.

Do prebiotyków należą składniki żywności, które nie podlegają trawieniu (są odporne na działanie enzymów w przewodzie pokarmowym) i które wywierają korzystny wpływ na zdrowie człowieka. Ich zadanie polega na stymulowaniu rozwoju prawidłowej mikroflory jelit.

Do dobrze poznanych i najczęściej stosowanych prebiotyków należą fruktooligosacharydy i inulina.

Prebiotyki są naturalnym składnikiem diety (znajdują się np. w bananach, szparagach, cykorii) lub stanowią dodatek do żywności.

Flora bakteryjna jelit – dlaczego powinna być w równowadze?

W jelitach zdrowego człowieka panuje stan równowagi bakteryjnej, warunkującej zdrowie i prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Bakterie, które zasiedlają przewód pokarmowy, pełnią wiele istotnych funkcji, w tym:

• funkcję immunologiczną (wpływają na odporność organizmu);
• funkcję metaboliczną (uczestniczą w produkcji wielu witamin, m.in. witaminy K, witamin z grupy B);
• funkcję ochronną: hamują namnażanie mikroorganizmów patogennych (szkodliwych dla zdrowia), zapobiegając zaburzeniu równowagi flory bakteryjnej jelit

Choroby jelit mające związek z nieprawidłową mikrobiotą

Do dolegliwości i schorzeń, które mogą wynikać z zaburzenia równowagi flory jelitowej, należą m.in. ostre biegunki infekcyjne i choroby jelita grubego.

• Biegunka podróżnych obejmuje objawy wynikające z zakażenia przewodu pokarmowego (zwykle na skutek spożycia skażonej żywności). Cierpią na nią głównie osoby podróżujące do krajów o niższym standardzie sanitarnym. Biegunkę podróżnych najczęściej wywołuje bakteria Escherichia coli, czasem przyczyną dolegliwości jest stres lub zmiana diety.
• Biegunka związana z antybiotykoterapią występuje w czasie antybiotykoterapii lub po jej zakończeniu (nawet do 2 miesięcy po leczeniu). Objawy są następstwem niekorzystnych zmian (ilościowych i jakościowych) w mikrobiocie jelitowej, spowodowanych przez leki przeciwbakteryjne. Ich konsekwencją są zaburzenia trawienia i metabolizmu w przewodzie pokarmowym.
• Biegunka związana z antybiotykoterapią zwykle przebiega łagodnie i ustępuje po zakończeniu leczenia. Jednak u niektórych chorych mogą pojawić się objawy odwodnienia, czasem rozwija się ciężka postać zapalenia jelita grubego.
• Wrzodziejące zapalenie jelita grubego zaliczane jest do nieswoistych chorób zapalnych jelit. Najczęściej schorzenie ma charakter przewlekły. Stan zapalny zajmuje błonę śluzową i podśluzową jelita grubego. Pierwszymi objawami są biegunki (często z domieszką krwi), osłabienie i utrata masy ciała. W ciężkich przypadkach choroba prowadzi do głębokich owrzodzeń. O jej poważnym przebiegu świadczą objawy odwodnienia, obrzęki, ból brzucha, tachykardia (szybki rytm serca) i gorączka.
• Choroba Leśniowskiego-Crohna to kolejne schorzenie z grupy nieswoistych chorób zapalnych jelit, zwykle o charakterze przewlekłym. Może dotyczyć każdego odcinka przewodu pokarmowego (od jamy ustnej do odbytu). Najczęściej zmiany zapalne zajmują końcowy odcinek jelita krętego, następnie jelito cienkie i jelito grube. Rzadko stwierdza się zmiany w przełyku, żołądku i dwunastnicy, ale zmiany w okolicy odbytu występują u ok. połowy pacjentów. Objawy mogą być zróżnicowane, jednak w większości przypadków dominuje ból brzucha i biegunka.
• Zespół jelita drażliwego jest najczęstszą przewlekłą chorobą jelita cienkiego i grubego – szacuje się, że cierpi na nią nawet 10 proc. populacji. Schorzenie przebiega z bólem brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień, które nie mają związku z nieprawidłowościami w anatomii jelit czy zaburzeniami przemiany materii. Chorobie często towarzyszą zaburzenia psychiczne (lękowe, depresyjne), które przyczyniają się do nasilenia objawów – przede wszystkim bólu brzucha i upośledzenia pracy jelit.
• Nowotwór jelita grubego może rozwinąć się w każdym odcinku jelita grubego. Ryzyko zachorowania wzrasta u pacjentów z obciążeniem rodzinnym (z przypadkami raka jelita grubego wśród członków rodziny). Poza tym zmiany nowotworowe częściej rozwijają się u osób chorych na chorobę Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, a także u palaczy papierosów i osób otyłych. Do wczesnych objawów choroby należą krwawienia z odbytnicy, krew w kale, zaparcia i ból brzucha.

Dobrymi źródłami bakterii probiotycznych w diecie są fermentowane produkty mleczne (jogurty, kefiry, maślanka, kwaśne mleko), które stanowią naturalne środowisko życia dla bakterii mlekowych. Produkty mleczne zawierają również laktozę, która wspiera wzrost i rozwój bakterii probiotycznych. Probiotyki znaleźć można też w serach, maśle, kwasie chlebowym, kiszonych warzywach i owocach (kiszonej kapuście, kiszonych ogórkach, kwasie buraczanym). Warto zwrócić uwagę na fermentowane nasiona strączkowe. Tempeh (składnik kuchni indonezyjskiej) lub pasta miso (tradycyjny, japoński dodatek do dań) wytwarza się m.in. z ziaren soi poddanych procesowi fermentacji.

Do naturalnych probiotyków należy mleko roślinne (ryżowe, kokosowe); na rynku dostępne są również produkty wzbogacane w probiotyki: lody, soki warzywne, soki owocowe, galaretki.

Jak wybrać skuteczny suplement z probiotykiem?

Szczep probiotyczny musi spełniać wiele ściśle określonych kryteriów, w tym:

• pochodzić z prawidłowej mikrobioty jelitowej człowieka;
• być całkowicie bezpieczny dla zdrowia (przyznany status GRAS – generally recognized as safe);
• być odporny na działanie soku żołądkowego i żółci;
• hamować rozwój bakterii patogennych.

Warto zwrócić uwagę na sposób oznakowania preparatu probiotycznego, zwłaszcza informacje na temat dawkowania, liczby żywych kolonii bakteryjnych pod koniec przydatności do spożycia i (pełnej) charakterystyki szczepu. Opakowanie powinno zawierać także informacje o spodziewanych efektach zdrowotnych i warunkach przechowywania oraz dane kontaktowe producenta.

Jakim składem powinien wyróżniać się suplement diety z probiotykiem? Wyniki badań potwierdzają, że mieszanina szczepów probiotycznych jest bardziej skuteczna niż preparaty zawierające tylko jeden szczep. To tzw. efekt synergii (zwielokrotnienia korzyści). W farmakologii termin ten odnosi się do zjawiska, w którym zastosowanie kilku leków lub substancji wykazuje silniejsze działanie niż zastosowanie ich oddzielnie.

Wybierając skuteczny probiotyk, warto przeanalizować szczepy, które znajdują się w jego składzie oraz korzyści, jakie się z nimi wiążą.

Bakterie Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus plantarum i Lactobacillus delbrueckii działają stymulująco na układ immunologiczny. Lactobacillus acidophilus zapobiega biegunkom i równoważy skład mikroflory jelitowej. Właściwości przeciwnowotworowe przypisuje się Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus delbrueckii, Lactobacillus plantarum, Bifidobacterium infantis i Bifidobacterium longum.

Bakterie probiotyczne Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium breve wspierają prawidłowe działanie przewodu pokarmowego i pomagają uregulować rytm wypróżnień. Przyczyniają się także do obniżenia pH jelit – czyli zakwaszają środowisko, zapobiegając w ten sposób rozwojowi niekorzystnych mikroorganizmów.

Probiotyk dla dziecka powinien spełniać wszystkie (opisane) kryteria skutecznego, bezpiecznego suplementu. Należy wybierać preparaty zawierające szczepy szczególnie dobrze przebadane (w tym szczepy z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus), których korzystny wpływ na organizm człowieka został potwierdzony w badaniach klinicznych (z udziałem ludzi). Probiotyk dla dzieci przed 6. rokiem życia powinien mieć postać kropli lub proszku do sporządzania zawiesiny doustnej.

Probiotyki mogą skracać czas trwania ostrej biegunki infekcyjnej u małych dzieci (zwłaszcza biegunki wywołanej przez rotawirusy) oraz zmniejszać ryzyko wystąpienia biegunki związanej z antybiotykoterapią. Probiotyki mogą również łagodzić przebieg i skracać czas trwania zakażeń dróg oddechowych u dzieci.

Stosowanie probiotyków (szczepów z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium) w ostatnich tygodniach ciąży oraz w ciągu pierwszych miesięcy życia dziecka może zapobiec rozwojowi atopowego zapalenia skóry (AZS).

W jaki sposób przyjmować probiotyki?

Według WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) stosowanie probiotyków jest bezpieczne. W każdym przypadku jednak należy przeprowadzić wnikliwe badania dotyczące oddziaływania danego szczepu na organizm człowieka.

Nie ma ściśle określonych zasad dawkowania probiotyków. Dlatego zaleca się stosowanie dawki, której korzystne działanie potwierdziły wyniki badań z udziałem ludzi.

Probiotyk w czasie antybiotykoterapii najlepiej przyjmować 2-3 godziny po podaniu antybiotyku.

Ostrożność (związaną z podwyższonych ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych po spożyciu probiotyków) zaleca się m.in. w przypadku osób przewlekle lub poważnie chorych z obniżoną odpornością, w tym po chemioterapii, radioterapii oraz pacjentów przyjmujących duże dawki leków immunosupresyjnych.

Bibliografia: