Zespół jelita drażliwego jest chorobą przewlekłą, obejmującą jelito cienkie i grube. Objawy IBS (ang. Irritable Bowel Syndrome) to bóle brzucha i zaburzenia perystaltyki, co przejawia się biegunką (przy zbyt szybkiej perystaltyce) lub zaparciem (przy zwolnionej perystaltyce).
Stan psychiczny, czyli silny stres, lęk lub depresja może być jedną z przyczyn choroby i ma wpływ na nasilenie dolegliwości bólowych oraz zaburzenia rytmu wypróżnień. Wyodrębniono także poinfekcyjną postać zespołu jelita drażliwego, która ujawnia się kilka miesięcy po przebyciu zatrucia pokarmowego. Dolegliwości IBS można złagodzić lub okresowo usunąć za pomocą diety, probiotyków, leków, psychoterapii. Sama choroba ma łagodny charakter i nie prowadzi do poważnych lub nieodwracalnych skutków zdrowotnych.
Rozpoznanie i leczenie zespołu jelita drażliwego
Zespół jelita drażliwego to obecnie jedna z najczęstszych diagnoz w gabinecie gastrologa. Ze względu na brak jednoznacznych badań, które potwierdzają tę jednostkę chorobową, trudno ustalić przyczynę dolegliwości. Diagnoza lekarska opiera się na analizowaniu objawów oraz wykluczeniu innych chorób. Do ustalenia rozpoznania zespołu jelita drażliwego lekarz może zadać trzy podstawowe pytania, według przyjętych w medycynie kryteriów:
- Czy bóle brzucha zmniejszają się lub ustępują po wypróżnieniu?
- Czy początkowi bólów brzucha towarzyszy zmiana rytmu wypróżnień (biegunka lub zaparcia)?
- Czy początkowi bólów brzucha towarzyszy zmiana objętości i konsystencji stolca (stolce obfite lub skąpe, płynne lub twarde, przypominające kulki)?
Odpowiedzi twierdzące na dwa z tych pytań pozwalają na rozpoznanie zespołu jelita drażliwego, pod warunkiem, że objawy choroby utrzymują się dostatecznie długo, czyli przynajmniej 3 miesiące. Aby upewnić się, że objawy nie są wynikiem innej choroby, lekarze zalecają wykonanie badań laboratoryjnych krwi (OB, morfologia, badanie ogólne moczu) lub stolca (badanie bakteriologiczne i pasożytnicze). Rutynowo nie zleca się kolonoskopii, ale może być wskazana u chorych, których stan się nie poprawia mimo leczenia oraz u osób po 50. roku życia.
Ponieważ zespół jelita drażliwego jest schorzeniem, które nie ma jednej konkretnej przyczyny, nie można zastosować prostej terapii farmakologicznej. Doraźną ulgę mogą przynieść leki, które zwalczają objawy: leki rozkurczowe, przeciwzaparciowe czy przeciwbiegunkowe. U części chorych poprawa (zwłaszcza złagodzenie bólów) następuje po przyjęciu leków przeciwdepresyjnych. W przypadkach z biegunką i wzdęciem stosuje się specyficzne antybiotyki. Korzystna zmiana bakteryjnej flory jelitowej ze złagodzeniem objawów, przede wszystkim biegunek, może nastąpić również po zastosowaniu probiotyków.
Czytaj także: Jak wybrać probiotyk ginekologiczny i jak go stosować?
Szeroka diagnostyka przyczyn zespołu jelita drażliwego powinna obejmować także badanie w kierunku celiakii, nadwrażliwości i nietolerancji pokarmowych, alergii, dysbiozy jelitowej, SIBO (ang. Small Intestinal Bacterial Overgrowth), czyli przerostu bakteryjnego w jelicie cienkim oraz przerostu drożdżaka Candida.
Zespół jelita drażliwego – leczenie zindywidualizowaną dietą
Ogólne zalecenia lekarskie mówią o tym, że nie ma żadnej specjalnej diety zalecanej w zespole jelita drażliwego. Wskazuje się na ograniczenia dietetyczne, które mogą wynikać ze złej tolerancji niektórych pokarmów, np. mleka, warzyw czy owoców. Chorzy ze wzdęciem brzucha powinni unikać słodyczy, pokarmów wzdymających i napojów gazowanych. Jednak przy obecnej wiedzy dietetycznej i możliwościach diagnostycznych, zalecenia ogólne to za mało. W chorobach jelit, a w zasadzie w wielu innych dolegliwościach zdrowotnych, na które dieta może mieć wpływ, konieczne jest podejście zindywidualizowane oraz współpraca zarówno z lekarzem, jak i z dietetykiem.
Zalecenia dietetyczne powinny być dobrane w zależności od objawów oraz wyników badań pacjenta. Np. w postaci zaparciowej zespołu jelita drażliwego często zaleca się zwiększyć podaż błonnika w diecie. Gdy jednaki przyczyną dolegliwości jest SIBO, takie działanie może tylko zaostrzyć objawy. Bardzo istotne jest też wyeliminowanie produktów, które powodują nadwrażliwości, czyli działają prozapalnie, alergizująco.
Zespół jelita drażliwego – leczenie a dysbioza jelitowa
Dysbioza jelitowa, czyli zaburzenie równowagi flory bakteryjnej przewodu pokarmowego może być główną przyczyną zespołu jelita drażliwego. Jeżeli dojdzie do nadmiaru bakterii gnilnych (proteolitycznych) w jelicie, mogą one powodować między innymi wzdęcia, bóle brzucha, gazy, a także problemy z wypróżnianiem. Dzieje się tak, ponieważ bakterie gnilne zajmują się przede wszystkim rozkładaniem pożywienia. Podobne objawy mogą występować przy przeroście drożdżaka Candida. Dlatego ważne jest, aby między bakteriami proteolitycznymi oraz innymi mikroorganizmami szkodliwymi w nadmiarze a mikroflorą ochronną były zachowane zdrowe proporcje. W tym celu stosuje się probiotykoterapię oraz indywidualną dietę eliminacyjną.
Zespół jelita drażliwego – leczenie a psychika
Dolegliwości związane z zespołem jelita drażliwego są często połączone ze stanem psychicznym chorego. Długotrwały stres, zmęczenie, depresja mogą być zarówno przyczyną jak i efektem problemów z jelitami. Dlatego, obok diagnostyki, diety i probiotykoterapii tak ważne jest zadbanie o równowagę psychiczną. Czasami pomocna może być wizyta u specjalisty: psychologa lub psychiatry, który zaleci odpowiednie postępowanie. Również zajęcia relaksacyjne takie jak joga, pływanie, taniec czy inne formy regularnego, codziennego relaksu, mogą korzystnie wpłynąć na redukcję stresu, co skutkuje poprawą pracy jelit.
Czytaj także: Jelita a depresja – czy depresja może mieć źródła w chorych jelitach?
Bibliografia:
- Bartnik, “Zespół jelita drażliwego” Medycyna Praktyczna
- C. Anderson, J. Cryan, T. Dinan „The psychobiotic revolution: Mood, Food and the New Science of the Gut-Brain Connection”, 2017
- Dr J. Brostoff, L. Gamlin, „Alergia i nietolerancja pokarmowa”, 1994
- Dr n.med. D. Myłek, „Oswoić alergie”, 2018
- https://www.healthline.com/health/sibo
Kierownik Kliniki Chorób Wewnętrznych i Gastroenterologii z Pododdziałem Leczenia Nieswoistych Zapalnych Chorób Jelit CSK MSWiA, Dyrektor Instytutu Pielęgniarstwa i Położnictwa UJK w Kielcach, Prezes Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Prezes Polskiego Klubu Trzustkowego, członek zarządu Międzynarodowego Klubu Trzustkowego, wieloletni Konsultant Krajowy w dziedzinie gastroenterologii.
Absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Główny nurt zainteresowań profesor Rydzewskiej to choroby trzustki oraz nieswoiste zapalne choroby jelit. Utworzyła pierwszy w Polsce pododdział leczenia chorób zapalnych jelit, łączący opiekę szpitalną z ambulatoryjną, stanowiący próbę stworzenia kompleksowej opieki w tej grupie pacjentów. Jest autorką i współautorką kilkuset publikacji w tych dziedzinach w piśmiennictwie krajowym i zagranicznym. Redaktor naczelna Przeglądu Gastroenterologicznego.
Za swoje działania została wyróżniona honorowym członkostwem organizacji pacjentów J-elita. Wielokrotnie nagradzana za działalność zawodową i naukową nagrodami władz uczelni oraz Ministerstwa Zdrowia, otrzymała także Srebrny i Złoty Krzyż Zasługi z rąk Prezydenta RP. Zdobyła tytuł Kobiety Medycyny roku 2014.