Jak żyć z zespołem jelita drażliwego (IBS)?

Zespół jelita drażliwego (nadwrażliwego,  ang. Irritable Bowel Syndrome, IBS) jest przewlekłym, czynnościowym zaburzeniem pracy układu pokarmowego. Charakteryzuje się zespołem dolegliwości, który ogólnie możemy określić jako bolesność brzucha i problemy zaparciowo-biegunkowe. IBS nie jest niebezpieczny, ale dokuczliwy na tyle aby wzmagać stany depresyjno-lękowe, które też mogą być jedną z przyczyn choroby. IBS jest obecnie jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób diagnozowanych przez gastroenterologów. Badania nad przyczynami prowadzą w kierunku osi jelitowo-mózgowej oraz diety prozapalnej. Oznacza to, że w dużym stopniu możemy wpłynąć na osłabienie dolegliwości i wyciszenie choroby poprzez indywidualną dietę eliminacyjną, poprawę mikrobioty jelitowej i lepsze radzenie sobie ze stresem.

Jakie są przyczyny zespołu jelita nadwrażliwego?

Największym wyzwaniem w leczeniu jelita drażliwego jest to, że trudno ustalić jedną przyczynę dolegliwości. Szacuje się jednak, że ok. 70% pacjentów z IBS cierpi z powodu szkodliwego, prozapalnego działania diety. Wpływ na drażliwość jelita mają zarówno klasyczne alergie pokarmowe z udziałem przeciwciał IgE, ale także i to w większym stopniu nadwrażliwości /nietolerancje pokarmowe z udziałem innych mechanizmów immunologicznych. Mogą to być kompleksy immunologiczne lub inne mediatory zapalne. Zespół jelita drażliwego jest także następstwem zaburzeń mikrobioty jelitowej oraz zaburzeń na osi mózg-jelita wynikających z depresji i nerwic czyli z nadwrażliwości układu nerwowego. U osób z IBS występują zaburzenia flory jelitowej w postaci nadmiaru baterii patogennych, ale także możliwy jest nadmiar drożdżaka Candida o czym warto pamiętać. U osób z osłabionym układem odpornościowym, zwłaszcza gdy często są leczone antybiotykami nadmierny rozrost Candida ma miejsce nie tylko w jelitach, ale także w innych tkankach (z krwią  może wędrować po całym organizmie). Antybiotyki jak wiadomo niszczą także pożyteczne bakterie jelitowe ale nie działają na drożdżaki, które korzystając ze sprzyjających warunków rozmnażają się bardzo szybko. Dieta bogata w cukier i produkty z białej mąki także sprzyjają rozwojowi drożdżaków. W jelicie grubym głównym objawem rozrostu Candida są wzdęcia i gazy, ponieważ w trakcie fermentacji drożdży dochodzi do produkcji dużej ilości dwutlenku węgla. Do powszechnych objawów rozrostu drożdżaków zalicza się także biegunki i bóle brzucha, ale u niektórych osób może dochodzić do zaparć. Drożdżaki uwalniają toksyny, co sprzyja pogorszeniu samopoczucia i silniejszej alergizacji. Wiele badań wskazuje na to, że w IBS jelitowa bariera ochronna jest zmieniona i występuje zwiększona przepuszczalność nabłonka jelita, co w konsekwencji zwiększa dostępność ściany jelita do zawartości przewodu pokarmowego, wywołując odpowiedź zapalną. Zwiększona przepuszczalność nabłonka jelita powoduje, że do krwi przedostają się większe cząstki pokarmu niż u zdrowej osoby co wywołuje odpowiedź ze strony układu odpornościowego. Markerem zwiększonej przepuszczalności jelita jest poziom zonuliny w kale. Nadmiar bakterii patogennych
i drożdżaka Candida może zwiększać przepuszczalność nabłonka jelitowego, ale konieczna jest także diagnostyka celiakii, która może mieć postać utajoną i nie dawać oczywistych objawów. Najlepiej jest zacząć diagnostykę w kierunku celiakii od wykonania testu genetycznego. Do tych wszystkich możliwych przyczyn należy dodać podatność genetyczną.

Czytaj także:W zdrowych jelitach zdrowy duch, czyli jak stan jelit oddziałuje na nasz mózg

Objawy zespołu drażliwego jelita

Do objawów IBS należą: nawracający ból brzucha, skurcze jelit, wzdęcia i gazy,  biegunka, nieregularne wypróżnienia i uczucie potrzeby dalszego wypróżnienia po oddaniu stolca. Możliwe są również zaparcia, które mogą być również częstym objawem lub występować naprzemiennie
z biegunką.

Badanie SIBO (rozrost bakteryjny jelita cienkiego)

Najlepszym środowiskiem dla bakterii jest jelito grube, a im wyżej przewodu pokarmowego, tym warunki dla drobnoustrojów są trudniejsze. Jest to związane z kwaśnym środowiskiem żołądka (kwas solny), śluzówką jelita cienkiego z ochronną immunoglobuliną IgA, czy  bakteriobójczymi enzymami trzustkowymi. Bardzo ważne jest szczelne jelito, dobra kondycja mikrokosmków jelitowych odpowiedzialnych za wchłanianie oraz zastawka krętniczno-kątnicza, która stanowi barierę ochronną i zapobiega przedostaniu się pokarmu i bakterii z jelita grubego do jelita cienkiego. W jelicie cienkim znajdują się pożyteczne bakterie, które chronią je przed nadmierną kolonizacją bakterii. Jednym z przykładów mikroorganizmów w jelicie cienkim jest Lacidobacillus, który między innymi indukuje wydzielanie przeciwciał IgA, odpowiedzialnych za wiązanie patogenicznych komórek bakteryjnych i ochronę błon śluzowych przewodu pokarmowego. Jeżeli jednak nastąpi przemieszczenie bakterii z jelita grubego do jelita cienkiego, może to skutkować  różnymi objawami niepożądanymi  podobnymi do objawów IBS. Badanie SIBO zaleca się osobom, które mają zdiagnozowany zespół jelita drażliwego i nie uzyskują poprawy stanu zdrowia mimo zastosowania  zaleconej diety.

Badanie w kierunku SIBO przeprowadza się za pomocą wodorowych testów oddechowych i polega na aktywnym wydmuchiwaniu powietrza z płuc przez określony czas kilkunastu sekund.
W tym czasie mierzony jest poziom wodoru w porcji powietrza, a wynik podaje się w jednostkach ppm (ang. parts per million). Wodór jest produktem przemiany materii powstałym pod wpływem enzymów bakteryjnych. Powstaje z takich substancji jak glukoza lub laktuloza. Pacjentowi podaje się wodny roztwór glukozy lub laktulozę w określonym stężeniu. Po obciążeniu, substancja czynna dociera do jelita cienkiego, gdzie bakterie metabolizując substrat, powodują uwalnianie się w toku przemian metabolicznych wodoru. Wodór przenika do układu krwionośnego i w trakcie wymiany oddechowej jest usuwany z wydychanym powietrzem. Wzrastający poziom wodoru świadczy
o przeroście bakteryjnym w jelicie cienkim. Rozrost bakteryjny leczy się odpowiednim antybiotykiem, a później ochronnie i uzupełniająco wskazane są probiotyki oraz indywidualna dieta eliminacyjna, uwzględniająca tolerancję glutenu. Stosując probiotyki  w SIBO bez redukcji nadmiaru bakterii w jelicie cienkim można doprowadzić do nasilenia objawów.

Dieta łagodząca objawy jelita drażliwego. Diagnostyka alergii i nadwrażliwości pokarmowych

Ogólne zalecenia lekarskie mówią o diecie lekkostrawnej, niedrażniącej żołądka. Zwykle zaleca się kilka małych posiłków dziennie, unikania żywności wysokoprzetworzonej lub odwołuje do wzorca śródziemnomorskiego jako ogólnie zdrowej diety. Przy obecnej wiedzy dietetycznej i możliwościach diagnostycznych, zalecenia ogólne to za mało aby złagodzić objawy choroby lub całkowicie się jej pozbyć. Zalecenia dietetyczne powinny być zindywidualizowane i dobrane do objawów oraz wyników badań pacjenta. Np. w postaci  zaparciowej zespołu jelita drażliwego często zaleca się zwiększyć podaż błonnika w diecie. Tymczasem, jeśli przyczyną dolegliwości jest SIBO, wówczas takie działanie może tylko zaostrzyć objawy. Bardzo istotne jest też wyeliminowanie produktów, które powodują nadwrażliwości czyli działają prozapalnie, alergizująco.  W tym celu wskazane jest wykonanie pokarmowych testów alergicznych oraz testu badającego inne niż alergie reakcje immunologiczne na produkty żywnościowe i chemię spożywczą czyli testu MRT. Tutaj ważną rolę pełnią doświadczeni dietetycy odpowiedzialni za  znaczącą część leczenia przyczynowego jakim jest indywidualnie dobrana dieta eliminacyjna.

Na czym polega indywidualna dieta eliminacyjna przy IBS

W chorobach jelit, a w zasadzie w wielu innych dolegliwościach zdrowotnych, na które dieta może mieć wpływ, konieczne jest podejście zindywidualizowane oraz współpraca pacjenta zarówno z lekarzem jak i dietetykiem. Bardzo dobrym narzędziem do układania indywidualnych diet eliminacyjnych  jest  test  MRT (Mediator Release Test) – unikalny test z krwi badający nadwrażliwości pokarmowe, przerost drożdżaka Candida, reakcję na fruktozę, glutaminian sodu, powszechnie używane konserwanty. Reakcje immunologiczne są inicjowane przez komórki układu odpornościowego, w tym krążące w krwioobiegu leukocyty. Test MRT bada reakcję wszystkich białych krwinek na antygeny pokarmowe i związki chemiczne dodawane do produktów wysokoprzetworzonych. Metoda pomiaru – cytometria przepływowa jest bardzo dokładną i technologicznie bardzo zaawansowaną metodą badawczą.

Na tej podstawie doświadczony dietetyk ułoży indywidualną dietę eliminacyjną i wskaże badania uzupełniające jak np. badanie genetyczne w kierunku celiakii. Inne testy na nadwrażliwości/ nietolerancje pokarmowe to testy badające przeciwciała klasy IgG takie jak ImuPro czy Food Detective. Budzą wiele kontrowersji, ponieważ wykrywają wolne przeciwciała IgG a tym samym nie pozwalają dokładnie stwierdzić patogennego działania przeciwciał IgG, które mają znaczenie patogenne wtedy, kiedy tworzą kompleksy immunologiczne. W postaci wolnej nie są dokładnym narzędziem diagnostycznym. Na podstawie wyników testu MRT opracowuje się kilkuetapową dietę eliminacyjną, zaczynając od najmniejszej ilości produktów w diecie i stopniowo ją rozszerzając o kolejne bezpieczne produkty. Każda dieta eliminacyjna musi być zróżnicowana i w dłuższej perspektywie dobrze zbilansowana. Niezrozumienie diet eliminacyjnych polega na myśleniu, że po eliminacji pszenicy i nabiału prawie nie ma co jeść. Jednak lista produktów przebadanych w teście (150) daje możliwość różnorodnej i ciekawej kompozycji produktów i smaków. Często jest znacznie bardziej urozmaicona niż dieta nawykowa/zwyczajowa.

Mikrobiota i probiotyki  – poprawa stanu mikrobioty ulgą dla jelit

Dysbioza jelitowa, czyli brak równowagi bakteryjnej w jelicie może być zarówno jedyną przyczyną zespołu jelita drażliwego jak i współtowarzyszyć np. alergii czy nietolerancji pokarmowej. Przerost bakterii proteolitycznych, czyli tych, które zajmują się przede wszystkim rozkładaniem pożywienia (są też nazywane bakteriami gnilnymi) może  powodować między innymi wzdęcia, bóle brzucha, gazy, a także problemy z wypróżnianiem. Podobnie jest przy przeroście drożdżaka Candida. Dlatego tak ważne jest, aby między bakteriami proteolitycznymi oraz innymi mikroorganizmami szkodliwymi w nadmiarze a mikroflorą ochronną była zachowana równowaga. W tym celu

stosuje się probiotykoterapię oraz indywidualną dietę eliminacyjną. Jednak, co warto podkreślić, jeśli przyczyną zespołu jelita drażliwego jest SIBO, najlepiej jest skonsultować z lekarzem antybiotykoterapię a później włączyć probiotyki.  Samodzielnie stosując  probiotyki  w przypadku SIBO można spowodować nasilenie objawów.